De Controls
Indien de naam Controls in Langenboom tijdens een gesprek valt, dan gaan bij velen de herinneringen terug naar de jaren ’60 van de vorige eeuw, toen aan de Eikenlaan de nissenhutten van Bosman tijdelijk verhuurd waren aan Controls Company (CC). Dit bedrijf, opgericht in 1955 in Nijmegen, was een dochtermaatschappij van Singer uit Amerika (ja, van de naaimachines).
Toen de vraag naar wasmachines van AEG – Miele – Zanussi – Siemens enz. in die zestiger jaren sterk begon toe te nemen, kreeg Controls in Nijmegen het zo druk met het leveren van Timers (die klik-klik schakelaars voor die wasmachines om het juiste wasprogramma te kiezen) en Pressure Switches (drukschakelaars in die zelfde wasmachines) dat men snel op zoek ging naar een onderkomen om daar een deel van de productie te kunnen onderbrengen.
In Langenboom liet men het oog vallen op de nissenhutten van Bosman. Deze waren verhuurd aan een lampenkappenfabriekje “Elmetin” uit Tiel, dat de panden ging verlaten.
Waarom naar Langenboom, wel er was een behoorlijke ruimte beschikbaar, maar wat veel belangrijker was, er was naar alle waarschijnlijkheid snel aan extra personeel te komen.
In Langenboom waren na de 2e Wereldoorlog een aantal boerenzoons naar Canada geëmigreerd, omdat er voor hen hier geen toekomst leek weggelegd. Toch waren er een aantal mannen die nog moeilijk aan werk konden komen en daarnaast waren er een behoorlijk aantal meisjes, die wel wilden gaan werken, maar ja in een fabriek …. dat hoorde nog niet in die tijd.
Controls waagde het erop en in juni 1963 begon men met de inrichting van de nissenhutten. Machines en gereedschap werd overgebracht vanuit Nijmegen. Magazijnvoorraden werden aangelegd en kantoren ingericht.
Op allerlei manieren probeerde men aan personeel te komen, door voorlichtingsavonden in ’t Huukske bij Gerrit Verstegen, via personeelsadvertenties in de kranten en weekbladen, door
bezoeken aan huis van de personeelschef of bedrijfsleider. Ook personeel van de lampenkappenfabriek werd overgenomen.
Op 25 september 1963 mocht een trotse burgemeester G. Hofmans de opening verrichten. Hij stak zijn vreugde niet onder stoelen of banken, omdat dit de eerste aanzet was voor de oplossing van een klemmend probleem dat in zijn gemeente speelde, namelijk van de agrarische jongeren, die in de landbouw hun bestaan niet meer konden opbouwen en daarom emplooi zochten in de industrie.
Zijn blijdschap werd vergroot, doordat er nu werkgelegenheid was in de eigen gemeente en men niet naar elders toe hoefde.
Met het drukken op een knop, waardoor een lopende band in werking werd gesteld, was de ingebruikstelling een feit geworden.
Dhr. P. Zwijnenberg, directeur van de Controls in Nijmegen en nu dus ook van Langenboom, vertelde bij de opening over de onstuimige groei van het bedrijf sinds 1955. Gestart met ca. 50 personen, was het uitgegroeid tot een volledig fabricagebedrijf met meer dan 500 werknemers en nog kon men de vraag niet aan. In Nijmegen kon niet snel genoeg bijgebouwd worden, vandaar de dependance in Langenboom.
De Nissenhutten aan de Eikenlaan met de bekende Controls bus
Voorts werd nog het woord gevoerd door pastoor Hoenselaars. Voor hem was het een hele geruststelling te weten, dat zijn parochianen zonder bezwaar in deze vestiging een nieuwe werkkring konden gaan zoeken. Deze woorden van de pastoor maakten het gemakkelijker voor meisjes en vrouwen om ook in deze assemblagefabriek te komen werken. Uiteraard zegende de pastoor het bedrijf plechtig in.
Namens het personeel sprak dhr. Jo Lukassen een woord van dank tot de directie.
Ook personeel uit Nijmegen kwam ’s morgens met een speciale Citroënbus naar Langenboom. Deze kleine bus (zie foto) werd de boevenbus genoemd en bestuurd door Jan Kraayenveld.
Zijn eerste werk was aan de montage lijn van wasmachineprogrammakiezers (Timers). Ongeveer 20 personen bemensten deze lijn. In totaal waren er om en nabij de 100 medewerkers.
Het kader bestond vrijwel geheel uit personen uit Nijmegen.
De algehele bedrijfsleider was dhr. Hoetmer en het hoofd personeelszaken dhr. Van den Brink (zat meestal in Nijmegen)
De productieleiders waren: Louwers en Langen, terwijl als onderbazen werkzaam waren: Meeuwsen en Pasman met daarbij als bandleidster Evelien Lavalette.
Ook Henk Hendriks, zoon van Jo Hendriks (Hogesteenweg) heeft enige tijd als onderbaas gefunctioneerd.
Het overgrote deel van het personeel kwam echter uit de directe omgeving.
Jo Lukassen en Gerrit van de Lockand
Volop aan het werk in de productieruimte
Zo werkten er o.a. uit Langenboom: Theo en Jo Lukassen, Gerrit van Beek (Tarwestraat), Tien en Jo Verstegen ( werkte in het magazijn), Henk van de Kamp, Gerrit van de Lockand -Jan Lamers en Arie van Diepenbeek (hij was calibreerder, d.w.z. afstellen op hoog en laag niveau) en Marinus van den Broek.
Verder waren er werkzaam: Piet Willems (Peelweg) – Jo Buts (Gasthuisstraat) – Leo Arts – Harrie Kuijpers (Elleboogweg) – Frans v.d. Wiel, Karel Holleman jr. en Jo Verbeek
Herman Sommers was de jongste van allemaal, hij werd dan ook voor allerlei klusjes ingeschakeld, zoals koffie halen en vegen.
Vaak kreeg men bezoekers die hier keken naar het werken van: Annie van Tienen - Herman Sommers en Mientje Hermsen
Aan belangstelling had men niet te klagen.
Even pauze: Marietje vd Lockand - Jan Lamers - Gerrit vd Lockand - Eveline (bandleidster) - Meeuwsen (onderbaas) - Tien Verstegen - Pasman (onderbaas)
Als dames uit Langenboom werkten er o.a. Jeanne en Annie Peters - Thea van den Broek - Annie en Nellie van Krijl - Joke van der Wijst - Marijke Arts – Bets en Marietje v.d. Lockand – Fientje Verstegen – Mientje Gelden en Riek Holleman bij de huishoudelijke dienst.
Verder kwamen er uit Mill: Ria, Annie en José van Tienen, Mientje Hermsen - Tonnie van Houtum en Frits Kremers.
Uit de Reek: Tiny en Piet Morlog. Vanuit Grave kwamen: Coby de Vente – Jan Mulder en Wim van Helden en uit Velp Rien Gremmen
Tussen de middag was er een pauze van een half uur. Na snel de boterhammen opgegeten te hebben met koffie uit de automaat, ging men snel naar een gazon naast de nissenhutten om daar een partijtje voetbal te spelen. Vooral Tien Verstegen en Arie van Diepenbeek lieten daar hun talenten zien.
Omdat er zo ontzettend veel vraag naar programma schakelaars en drukregelaars was, werd er vaak gevraagd om over te werken. ’s Middags kwam de baas langs en nam het aantal overwerkers op. Voor hen stond dan bij Gerrit Verstegen koffie met een uitsmijter klaar. Dat overwerken ging door tot de klok van 20.00 tot 20.30 uur.
Ook op zaterdagmorgen werd er gewerkt.
Vroeger werd op ’t Huukske nog volop kermis gevierd. Ook op die dagen moest er overgewerkt worden. Maar ja, als je in zo’n kermissfeer terecht komt, smaakt de uitsmijter prima, maar het pilsje daarna ook. Dan lust je nog wel een biertje en heb je geen zin meer in overwerken. Dan komt baas Louwers binnen. Hij wil zijn personeel aan het werk krijgen. Ja aan het werk wel, maar dan met het hijsen van bier. Het lukt hem niet en ten einde raad, drinkt hij ook maar een pilsje mee.
Op vrijdagmiddag was het uitbetaaldag. Overschrijven op de bankrekening was er nog niet bij, met een zakje gevuld met geld verliet men het bedrijfsterrein.
Medio 1965 was de nieuwe hal in Nijmegen gereed gekomen. De productie werd weer naar Nijmegen overgebracht en Controls Langenboom werd gesloten. Het einde van een bedrijf, dat plaatselijk velen werk verschafte.
Henk van der Kamp aan de callibreermachine
De aanstellingsbrief van Henk van de Kamp.
Mw. de Man aan het werk
Wim van Helden uit Grave
Voor velen was het een moeilijk moment. Wat nu? Een aantal ging werken in Mill bij Van Hout of bij koekjesbakkerij Van Rooij. Kleinere groepen vonden in Uden een werkkring.
Toen Controls de Nissenhutten verlaten had, kwam daarin het zg. “eierpakhuis”. Ook daarin vonden mensen voor een korte periode weer een werkkring o.a. Jeanne Peters – Tien Verstegen en Jo Verbeek.
Een grote groep van 25 à 30 personen stapte over naar Controls Nijmegen. Ieder morgen bracht een bus van Winnemuller uit Herveld hen er naar toe. Daartoe behoorden o.a. Thea van den Broek, Henk v.d. Kamp, Jo van Beek, Rien Gremmen - Henk van Gaal – Marinus van den Broek en Arie van Diepenbeek.
Men kwam daar terecht in een groot bedrijf, waar de cultuur toch wat anders was. De Nijmegenaren waren veel mondiger en dat kostte toch wel enige aanpassingen. In Langenboom was alles veel gemoedelijker geweest.
In Nijmegen volgde de neergang van het bedrijf. Het Singer concern stootte Controls af. Toen begon de ellende. Door een 15-tal reorganisaties en de even zovele directiewisselingen werd het bedrijf steeds kleiner. Iedere keer weer de schrik van: “Kom ik op straat te staan?” Daarop volgden nog een aantal faillissementen en overnames, wat het bedrijf tenslotte noodlottig werd.
In 1995 volgde het laatste faillissement en werd het bedrijf opgesplitst.
Uitstapje van de medewerkers met partner:
Boven: Vrouw van Arie van Diepenbeek - Harrie vd Wijst - Nelleke vd Wijst-Habraken - Tien Verstegen - Miep Verstegen-Jans - Rien Gremmen - Betsie Bens - Huub Graat (Techn. dienst) - Pasmans (onderbaas) - Vrouw van Jan Lamers - Jan Lamers
Onder: Arie van Diepenbeek - Henk van der Kamp - Toos van der Kamp-Wijdeven - Tonnie Lukassen-Berends - Lies Verbeek-vd Ven en Jo Verbeek
De productie van drukregelaars werd overgenomen door een Spaanse concurrent en de olieregelaars (die nooit in Langenboom zijn geproduceerd) werden voortaan gemaakt door een Nederlands bedrijf.
Het Spaanse bedrijf beloofde in Nederland te blijven en met ongeveer 25 mensen kon men door blijven werken. Echter na 3 ½ jaar werden de machines ingepakt en naar Spanje overgebracht. Zo kwamen Thea van den Broek en Henk van Gaal zonder werk te zitten.
Dat bedrijf is inmiddels verhuisd naar Malden.
In Nijmegen zit in het oude Controlsgebouw nu auto leasemaatschappij De Lage Landen.
In Malden werken nu nog 11 personen. Ze produceren ongeveer 50.000 olieregelaars per jaar op merendeels zeer oude machines. Deze olieregelaars gaan, sinds in Nederland, vrijwel overal op gas wordt gestookt, bijna allemaal naar het buitenland. Met name Syrië en Italië zijn grote afnemers.
